Văn hóa xếp hàng ở Trung Quốc: Trăm nghe không bằng một thấy!

Còn chuyện những con sâu làm rầu nồi canh, thì vốn ở đâu cũng có cả. Không thể chỉ vì “một, hai” mà đem điều đó đánh đồng, quy chụp cả dân tộc tới tỷ người. Nếu thực sự cần lên án một điều gì đó, về một nhóm nào đó, thì những từ “cá nhân đơn lẻ”, “một bộ phận nhỏ”…sử dụng sẽ hợp lý hơn. Việc quy chụp của những cây bút thiếu cẩn thận, thiếu khách quan chỉ khiến người đọc hiểu sai và có định kiến lệch lạc. Tôi viết những dòng này cũng là để nêu lên một quan điểm khác (khác các bài báo giật tít trên), mà theo tôi là quan điểm đúng đắn, rằng người Trung Quốc thực sự chuẩn mực và văn minh.

Tôi bắt đầu buổi sáng đầu tiên ở Thượng Hải bằng một buffet sáng tại khách sạn 4 sao Greenland. Dụng cụ gắp được sử dụng riêng cho từng món, và những thực khách tại đây cũng không hề có ý định sử dụng dụng cụ bên này để cắm vào nồi kia. Và bởi vì số lượng gắp có hạn cho mỗi nồi (thực ra chỉ có hai), thi thoảng, có người phải chờ đợi để tới lượt mình. Tôi để ý thấy một cô gái người Trung Quốc xếp hàng sau lưng tôi, và như một sự lịch thiệp, tôi quay lại hỏi (bằng tiếng Anh) rằng cô ấy muốn bao nhiêu, và gắp cho cô hai chiếc bánh bao. Lời cảm ơn bằng tiếng Trung (Xie Xie) của cô ấy cho tôi niềm tin rằng: Tôi sẽ có những trải nghiệm đẹp ở đây.

Sự bất ngờ diễn ra không lâu, chỉ ngay tối hôm sau, tôi rời điểm thăm quan để về nhà bằng tàu nhanh. Và một sự việc lạ (với tôi thì là lạ) đã khiến tôi bỏ qua hẳn hai chuyến tàu (thực ra mỗi chuyến tàu nhanh chỉ cách nhau khoảng 5p), và chỉ về khi chuyến thứ ba cập bến. Tôi cũng không chụp ảnh lại vì như thế là bất lịch sự. Nhưng kể thì được: Tôi rất muốn kể rằng nhà vệ sinh nữ ở ga tàu tôi đi bị quá tải, có lẽ lý do vì một bạn nữ nào đó cần hơi lâu thời gian “giải quyết”, thế nên thoạt đầu tôi nhìn thấy hai người xếp hàng, rồi ba, bốn, năm…Cuối cùng là sáu! Vâng, sáu người xếp hàng đợi đến lượt đi vệ sinh, và họ vẫn kiên nhẫn xếp hàng một cách nghiêm chỉnh. Người trước ra, người sau vào. Không có giục giã, không có căng thẳng. Tất cả bình thản và tôn trọng nhau. Tôi thực sự bị thu hút và ấn tượng bởi cảnh tượng ấy. Ít nhất bởi đó là điều tôi chưa từng được thấy.

Nói thêm về nhà vệ sinh ở các ga tàu nhanh ở Trung Quốc: Chưa được sạch sẽ lắm và mùi thì rất nồng, nhưng nhìn chung không đến nỗi và với một nhà vệ sinh phục vụ lượng người rất lớn thì hoàn toàn là chấp nhận được. Tuy nhiên, điều bận tâm hơn là giấy vệ sinh thì hầu như không có, thường có bán loại túi giấy nhỏ-nhỏ bằng bao thuốc lá ở máy tự động ngay bên ngoài nhà vệ sinh, nhưng thường cũng phải sử dụng QR Code để mua được. Các nhà vệ sinh ở những nơi công cộng tại Trung Quốc cũng chiếm đa số (trừ nhà vệ sinh của người khuyết tật thì bắt buộc theo kiểu phương Tây) là theo kiểu, à tôi muốn nói là theo kiểu 20 năm trước chúng ta vẫn sử dụng ấy ạ-kiểu cổ điển. Thế nên lời khuyên cho các anh, chị du lịch Trung Quốc là nếu ko phải chuyện “đại sự thực sự” thì tốt nhất ta giải quyết ở nhà hàng hoặc ở khách sạn. Như thế thoải mái và dễ chịu hơn nhiều.

Tối hôm tiếp theo, tôi đi tàu thường để di chuyển từ Tô Châu về Thượng Hải. Buổi sáng hôm ấy, khi di chuyển chiều đi (từ Thượng Hải tới Tô Châu), tôi tới sát giờ tàu chạy. Nên khi đến, tàu đã ở đó rồi, và bản thân tôi chỉ kịp cảm nhận tàu ở Trung Quốc chạy êm hơn, sạch sẽ hơn (ở khía cạnh nhà vệ sinh và bồn rửa tay), tốc độ nhanh hơn đường sắt ở quê nhà. Nhưng nói về văn hóa xếp hàng, phải đến khi di chuyển chiều về, tôi mới cảm nhận được.

Cầm vé trên tay, và qua một vài quan sát, suy luận cũng như xác nhận lại bằng việc hỏi thăm người bản địa, tôi biết chắc mình sẽ lên ga tàu nào. Tuy nhiên, phải đến tối, tôi mới phát hiện ra có những con số màu vàng nằm ngay dưới đất. Ngay lập tức, tôi nghĩ đến việc đó chính là vị trí dừng chân của những ga tàu. Nghĩa là cũng giống như tàu nhanh, tàu thường của Trung Quốc di chuyển chính xác tuyệt đối vị trí, và tôi sẽ không phải mất công di chuyển để tìm đúng toa tàu khi tàu chạy đến vì ga tàu cần vào sẽ ở ngay trước mặt. Với trải nghiệm mười mấy năm đi tàu, đây cũng là lần đầu tiên tôi cảm nhận được chút phấn khích của bản thân khi biết được điều này.

Đứng đằng sau vạch an toàn (dưới một chút với ô vàng báo hiệu số toa), tôi chụp một tấm ảnh vé tàu-toa tàu để làm kỷ niệm, sau đó đọc một vài dòng tin tức. Sự tập trung ấy biến mất sau vài phút khi tôi nhận ra một hàng dài 8, 9 người đang xếp hàng ngay sau lưng mình.

Hóa ra, vì là người đến sớm nhất và đứng ngay đầu, tôi đã trở thành cột mốc để những người đến sau nối đuôi. Người đi tìm toa vẫn có thể di chuyển nhanh chóng đi tìm toa tàu mà không vướng người, người đã thấy toa xếp hàng đợi tàu lần lượt sau vạch quy định, chẳng ảnh hưởng đến ai. Sự đơn giản mà nghiêm túc của việc đi tàu tại Trung Quốc đã làm tôi hết sức ấn tượng, đến nỗi cố chụp một kiểu ảnh selfie ghi lại khoảnh khắc ấy.

Quay trở lại với tàu nhanh, phương tiện phổ biến để di chuyển trong nội bộ một thành phố tại Trung Quốc. Tàu nhanh không có số toa tàu, hành khách đợi ở đâu cũng lên tàu được. Nhưng dĩ nhiên cũng có quy định cụ thể về việc lên tàu, cụ thể: Dấu gạch ngang màu vàng ở giữa có nghĩa là khoảng không chính giữa toa tàu mở ra sẽ dành cho những người di chuyển ra khỏi tàu, còn dấu mũi tên màu vàng hai bên góc trái, phải (như hình) là dành cho hai luồng di chuyển của những người bắt đầu vào tàu. Ba vị trí được chia rất rõ ràng và áp dụng cho mọi vị trí toa tàu dừng, ở bất cứ ga tàu-chuyến tàu nào. Theo quan sát của tôi, chỉ những lần có quá đông người chờ tàu thì “hàng” mới được hình thành một cách tương đối cụ thể. Còn với những lúc quá thưa người, tất cả đứng lác đác nhưng nhìn chung có thứ tự trước sau, và đặc biệt không bao giờ đứng giữa cửa tàu-tránh đối đầu với người bước ra. Sự nghiêm túc này sẽ tránh mất thời gian cho cả đôi bên.

Đối với việc mua vé tàu ở Trung Quốc, việc thực hiện xếp hàng cũng rất nghiêm chỉnh. Tàu nhanh được mua qua máy tự động (tương tự máy bán nước tự động ở Việt Nam). Đối với tàu thường, nơi các ga tàu luôn đón lượng khách cực lớn mỗi ngày, cũng có rất nhiều quầy bán vé và nhiều máy bán tự động để phục vụ nhu cầu. Tôi là người Việt Nam, đến ga tàu thường của Trung Quốc thì có vẻ không thể tự mua vé vì yêu cầu các ứng dụng-tài khoản ngân hàng tại Trung Quốc, nên phải xếp hàng trình hộ chiếu để mua vé. Mặc dù vậy, 10-30p cho mỗi lần chờ (tùy vào lúc tôi đến là sáng sớm hay giờ cao điểm, giờ tối) thì theo tôi vẫn là hoàn toàn chấp nhận được.

Còn với các tuyến bus đường dài (tới các tỉnh), số lượng xe chạy có ít hơn, dẫn đến người xếp hàng mua vé cũng đông nhưng việc xếp hàng quy củ thì không thay đổi. Chất lượng các điểm bán vé xe bus cũng không khang trang bằng các điểm ga tàu, nhưng cũng ở mức hiện đại. Với các tuyến bus nội thành, hành khách dễ thở hơn, chỉ cần xếp hàng lần lượt lên bus, thả 1 xu (1 tệ) vào hộp đựng, vậy là xong. Không người soát vé và cũng chẳng cần tốn giấy xé vé nếu bạn chỉ đi đúng một lượt.

Tôi sẽ kể về một sự kiện có thật, thay cho lời kết về văn hóa xếp hàng tại Trung Quốc. Buổi chiều hôm ấy tôi có đi mua một chiếc bánh tại tiệm tạp hóa bình dân gần khách sạn. Tôi là người đến thanh toán trước, nhưng một người châu Á-có cảm giác cũng là khách du lịch mới đến vì thấy xách theo cả vali lẫn balo, không rõ là nước nào, chen ngang và đặt phịch một giỏ xách to đầy hàng hóa cần mua. Chủ tiệm-một người đàn bà tóc xoăn lớn tuổi, khoát tay đại ý muốn gạt người kia ra để thanh toán hóa đơn cho tôi. Nhưng anh chàng ấy có vẻ gan lì hoặc có lẽ không hiểu/không chịu hiểu cử chỉ ấy. Dù vậy, cũng chỉ sáu giây sau, một vị khách khác trong tiệm thấy vậy tiến tới, nói khá nhiều câu bằng tiếng Trung mà tôi không thực sự hiểu, trước khi kéo vị khách kia, lúc ấy đã hơi đỏ mặt, ra đằng sau lưng tôi.

“Anh có cần gấp không?”-Tôi hỏi vị khách chen ngang bằng tiếng Anh.

“Không, tôi xin lỗi”-Chàng trai cao hơn tôi cả mười phân đáp lại, hơi lắp bắp. Có lẽ cũng vì không nghĩ dân Trung Quốc “quyết liệt với công lý” đến thế. (Còn tôi thì trong chuyến đi cũng được chứng kiến nội bộ người Trung nói chuyện lớn tiếng với nhau để chấn chỉnh tác phong và cách làm việc nhiều rồi).

Tôi nắm hai tay theo kiểu các vị đại hiệp trong phim Kim Dung, cúi đầu cảm ơn bà chủ quán và anh trai tốt bụng kia.

Buột miệng thế nào lúc ấy lại nói một câu tiếng Việt: “Đa tạ những người anh em ạ!”

Chắc hẳn họ không hiểu tôi vừa nói gì. Nhưng họ hiểu hành động và mục đích của tôi, và bật cười: “Ok, ok…”.

Tôi rất vui, và bước ra khỏi tiệm.

Trung Quốc-2019